Nafaka, boşanma sebebiyle yoksulluğa düşecek olan tarafın, diğer taraftan mali gücü oranında süresiz olarak isteyebileceği bir ödemedir. Yoksulluğa düşecek olan eşe bağlanan nafaka için kusur şartı aranmaz fakat nafaka alacak eşin boşanmaya yol açan olaylarda kusurunun daha ağır olmaması gerekmektedir. (Türk Medeni Kanunu M. 175)
Nafaka, kanunda süresiz olarak düzenlenmiş olsa da belirli durumlarda nafaka yükümlülüğü sona erebilir. Bu durumlar nafaka alacaklısının iş bulması, yoksulluk durumunun ortadan kalkması ya da yeniden evlenmesi gibi örneklendirilebilir. Eğer durumunuzun nafaka yükümlülüğünü sona erdirip erdirmeyeceğinden emin olamıyorsanız konuyla ilgili bir avukata danışmanızı öneririm. Buna ek olarak eğer tarafların mali durumlarında bir değişme varsa yahut hakkaniyetin gerektirdiği bir durum ortaya çıkarsa nafaka miktarının artırılmasına veya azaltılmasına hakim tarafından karar verilebilir.
Türk Medeni Kanunu’nda düzenlenen 4 çeşit nafaka türü bulunmaktadır:
1) Tedbir Nafakası
Tedbir nafakası, boşanma davası süresince eşlerin ve çocukların olası mağduriyetlerinin önlenmesi ve eşlerin mallarının zarar görmemesi için hüküm altına alınan nafaka türüne denir. Bu nafaka türünün en önemli özelliği geçici nitelikte bir koruma önlemi olmasıdır. Zira tedbir nafakası yalnızca boşanma davası devam ederken istenebilen bir nafaka türüdür. Bu nafaka türünde hakim kendiliğinden nafakaya hükmedebilir veya boşanma davasının herhangi bir aşamasında taraflar tarafından tedbir nafakası talep edilebilir. Tedbir nafakası mahkeme tarafından ara karar ile verilir. Tedbir nafakası için ihtiyaç duyan tarafın erkek ya da kadın olması önemli değildir. Bununla birlikte yukarıda bahsettiğimiz “daha ağır kusuru bulunmaması” şartı da bu nafaka türünde aranmaz. Hakim, boşanma davası süresince ihtiyacı olan tarafa bu nafaka türünün ödenmesine karar verebilir. Çocuk için ödenecek tedbir nafakası için de çocuğun reşit olmaması gerekir. Bu nafaka boşanma kararının kesinleşmesine kadar devam eder.
2) Yoksulluk Nafakası
Yoksulluk nafakası, boşanma sebebiyle belirli şartlar sağlandığı takdirde yoksulluğa düşecek olan eş lehine, diğer aleyhine ödenmesine hükmedilen nafaka türüdür. Bu şartlar aşağıdaki gibidir:
Taraflardan birinin talepte bulunması
Yoksulluk nafakası için boşanma sebebiyle yoksulluğa düşecek olan eşin mutlaka talepte bulunması gerekir. Hakim re’sen (kendiliğinden) yoksulluk nafakasına hükmedemez. Bununla birlikte yoksulluk nafakası boşanma davası açılırken talep edilmemişse davanın ilerleyen sürecinde talepte bulunabilir. Dava sürecinde de talep edilmemişse boşanma davası sona erdikten sonra ayrı bir dava açarak yoksulluk nafakası talep edilebilir fakat bu boşanma davası sona erdikten sonra açılacak yoksulluk nafakası talepli davanın zamanaşımı süresi vardır. Boşanma kararının kesinleşmesinden itibaren BİR YIL içinde yoksulluk nafakası talepli dava açılmalıdır. Bunun dışında boşanma anlaşmalı olarak gerçekleşmişse dava sonrasında nafaka talepli ayrı bir dava açılması mümkün olmayacaktır. Boşanma sonrası yoksulluğa düşecek olan eşin mağdur olmaması için kanun koyucu bu konuda fazlasıyla imkân tanımıştır.
Dikkat: Şekil olarak uyulması gereken bazı kurallar vardır. Bilinçsizce yapılan talepler çeşitli hak kayıplarına sebep olabilir. Bu konuyla ilgili detaylı bilgi almak için mutlaka aile hukuku alanında çalışan bir avukat ile görüşmenizi öneririm.
Talep eden eşin kusurunun daha fazla olmaması
Boşanma sebebiyle yoksulluğa düşecek olan eşin yoksulluk nafakası talebinde bulunurken daha az kusurlu veya kusursuz olması gerekmektedir. Yoksulluk nafakası talebinde bulunan eşin kusurunun olmaması ya da daha az olması şartı aranırken diğer eşin nafaka ödemesi için kusurunun olup olmaması şartı aranmaz. Dolayısıyla diğer eş kusursuz olsa da gerekli şartlar sağlandığı takdirde boşanma sebebiyle yoksulluğa düşecek olan eşe nafaka ödemesine hükmedilebilir.
Talep eden eşin boşanma sebebiyle yoksulluğa düşmesi
Boşanma sebebiyle yoksulluğa düşecek olan eşin yoksulluğa düşmesi boşanma sebebiyle olmalıdır. Boşanmadan sonra hayatını sürdürebilecek durumda olan, yeterli geliri bulunan eş bu nafakadan yararlanamaz.
Nafakanın, ödeyecek eşin mali gücüyle orantılı olması
Aleyhine nafakaya hükmedilen eş, belirlenen nafakayı ödeyebilecek mali güçte olmalıdır. Orantılılık ve hakkaniyet esaslarınca nafaka belirlenmelidir. Önemle belirtmekte fayda vardır ki yoksulluk nafakası, kanunda süresiz olarak belirlenmiş olsa da nafaka alan eşin maddi durumunun düzelmesi, başka biriyle evlenmesi ya da birlikte yaşaması (resmi nikah olmasa da fiilen evli gibi yaşaması) gibi çeşitli durumlarda yoksulluk nafakası kesilebilir. Nafakanın azaltılabileceği ya da tamamen kaldırılabileceği çeşitli durumlar mevcuttur. Bu konuyla ilgili detaylı bilgi almak için mutlaka aile hukuku alanında çalışan bir avukat ile görüşmenizi öneririm.
3) İştirak (Katılım) Nafakası
İştirak nafakası, boşanma sonrasında velayeti kendisine verilmeyen eş aleyhine, ergin olmayan çocuk lehine herhangi bir talebe gerek olmaksızın da hakim tarafından hükmedilen nafaka türüdür. Diğer nafaka türlerinin aksine bu nafaka türünde kusur durumu incelenmez. Tarafların kusur durumları ne olursa olsun iştirak nafakasına hükmedilir. İştirak nafakasının amacı, ergin olamayan çocuğun temel ihtiyaçlarının karşılanması giderlerine, velayet kendisine verilmeyen eşin de katılmasını sağlamaktır.
İştirak nafakası mahkeme tarafından daha önce tedbir nafakası olarak ödenmesine karar verilmiş nafakanın boşanma kararının kesinleşmesiyle birlikte ortadan kalkması sonucunda ortaya çıkar. Fiili olarak çocuğa bakan eş, çocuğa atanan kayyım ya da vasi tarafından talep edilebileceği gibi ayırt etme gücüne sahip çocuk tarafından da talep edilebilir.
Kural olarak iştirak nafakası, çocuğun ergin olmasıyla ortadan kalkar. Çocuğun ergin olması 18 yaşını doldurmasıyla, evlenmesiyle ya da Medeni Kanun M.12 uyarınca mahkeme kararıyla ergin kılınması suretiyle mümkün olabilir. Çocuğun ergin olmasıyla sona erecek olan iştirak nafakasının çocuğun ergin olmasından sonra devam edebileceği bir durum da bulunmaktadır. Çocuk ergin olmasına rağmen öğrenimine devam ediyorsa öğrenim hayatı sonuna kadar iştirak nafakası talep halinde yardım nafakası olarak ödenmeye devam eder.
4)Yardım Nafakası
Yardım nafakası, yukarıda sayılan nafakalar arasında boşanmaya bağlı olmayan tek nafaka türüdür. Bir kimsenin yardım etmezse yoksulluğa düşecek olan aile bireylerine ödediği nafaka türüne denir. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun yaygın ve yerleşik içtihatlarına bakıldığında zorunlu giderlerini karşılayamayacak düzeyde olan kişiler yoksul olarak kabul edilir. Yardım nafakası bu giderleri karşılayamayan aile bireylerine yapılan, evlilik ya da boşanma ile bir ilişkisi bulunmayan ödeme türüdür. Yoksulluğa düşecek olan kişinin talebi doğrultusunda bağlanır, hakim re’sen nafakaya hükmedemez. Nafaka alacaklısının talep sırası miras sırasını takip ederek olmalıdır. Eğer aile bağları sarsılmışsa ve aile birliği bulunmuyorsa nafaka yükümlülüğü ortadan kalkar. Kardeşlerin nafaka yükümlülükleri ise refah içinde bulunmalarına bağlıdır.
Sıkça Sorulan Sorular
1- Nafaka davası açmak için boşanma davası şart mı?
Nafaka davası açmak için boşanma davası açma zorunluluğu bulunmamaktadır. Eşiniz ev giderlerine katılmıyorsa, ev ile ilgilenmiyorsa nafaka davası açabilirsiniz. Boşanmamış olsanız bile eşinizle ayrı yaşıyorsanız da nafaka davası açabilirsiniz.
2- Nafaka miktarı nasıl belirlenir?
Nafaka miktarı belirlenirken mahkeme çeşitli ölçütleri göz önünde bulunduracaktır. Nafaka belirlenirken tarafların ekonomik ve sosyal durumları, yaşam tarzları gibi çeşitli ölçütler göz önünde bulundurularak hakkaniyetli bir miktar hakim tarafından belirlenir. Önemle belirtmekte fayda vardır ki nafakanın belirlenmesin takdir yetkisi hakimdedir. Dolayısıyla avukat bu noktada karar veren değil talep edendir.
3- Eşim nafakayı ödemiyor ne yapabilirim?
Bu durumda nafaka alacaklısı eşin, nafaka borçlusu eşi şikayet hakkı mevcuttur. Nafaka alacağına ilişkin icra takibi başlatılır, nafaka borcunu ödememekte ısrar eden eş hakkında tazyik (zorlama) hapsi kararı verilebilir.
4- Eşimden çok maaş alıyorum, yine de nafaka alabilir miyim?
Velayet kendisine verilmeyen eşin çocuk ile kişisel ilişkisinin düzenlenmesinde çocuğun ihtiyaçları bakımından yararı esastır. Velayet kendisinde olmayan eş gücü oranında çocuğun bakım ve eğitim giderlerine katkıda bulunmak zorundadır. Maaşınız eşinizden fazla olsa bile çocuklarınız için nafaka almanız mümkündür.
5- Asgari ücretli çalışan biri ne kadar nafaka öder?
Mahkemeler genel olarak uygulamada nafaka ödeyecek kişilerin maaşlarının yaklaşık 4’te 1’i kadar nafaka ödemelerine karar vermektedir. Bu hesapla 2023 yılında asgari ücretle çalışan bir kişinin ortalama olarak 2.500 – 3.000 TL civarında nafaka ödemesi beklenir. Önemle belirtmekte fayda var ki nafaka miktarının belirlenmesi tamamen hakimin kararına bağlıdır. Hakim birçok ölçütü değerlendirdikten sonra bahsi geçen miktardan az ya da çok nafakaya da hükmedebilir.
6- Nafaka borcum ne zaman bitecek?
Nafaka her ay doğan bir borçtur dolayısıyla kendiliğinden sona ermesi söz konusu değildir. Çocuklara ödenen nafakanın sona ermesi için çocukların 18 yaşını doldurması ve öğrenimine devam etmiyor olması gerekmektedir. Eş yönünden ise, eşin yeni bir evlilik yapması, ekonomik gelirinin çok iyi bir seviyeye ulaşması gibi durumlarda talep halinde nafakanın kaldırılması kararı verilebilecektir.
7- Eşim işten ayrılırsa ya da işsiz kalırsa nafaka borcu sona erer mi?
Nafaka borçlusu, her zaman nafaka ödemekle yükümlüdür. Maddi imkânı ölçüsünde nafaka miktarı artıp azalabilir fakat nafaka borçlusunun işten ayrılması ya da işsiz kalması, nafaka alacaklısının nafakaya hak kazanamayacağı anlamına gelmeyecektir.
